Nằm bên bờ nam sông Son, xã Mỹ Trạch (Bố Trạch) được mệnh danh là “Làng Thị Quảng Bình” với những cây thị cổ thụ sai trái thơm lừng.
Nằm bên bờ nam sông Son, xã Mỹ Trạch, huyện Bố Trạch, Quảng Bình là một bức tranh làng quê Việt Nam thanh bình. Cây đa, bến nước, mái đình cổ kính hòa quyện cùng những cây thị cổ thụ xanh mát, sai trái, tạo nên một khung cảnh thơ mộng, xứng danh “Làng Thị Quảng Bình”. Những cây thị cổ như báu vật được người dân địa phương nâng niu, gìn giữ, chăm sóc, tô điểm thêm nét đẹp văn hóa truyền thống đặc sắc của vùng đất này.
Nơi Gốc Thị Cổ Thuộc Về
Sông Gianh là ranh giới chia cắt đất nước trong thời kỳ Trịnh – Nguyễn phân tranh, với Đàng Trong thuộc về chúa Nguyễn và Đàng Ngoài thuộc về chúa Trịnh. Nằm bên bờ nam sông Gianh, vùng đất bao gồm các làng Cao Lao Thượng, Cao Lao Trung, Cao Lao Hạ và vùng đồi núi phía sau được gọi là Ba Trại. Đây là nơi đóng quân của chúa Nguyễn nhằm đối trọng với vùng đất Ba Đồn của chúa Trịnh ở phía bắc sông. Ngày nay, xã Mỹ Trạch được hình thành từ sự kết hợp của hai làng cổ là Cao Lao Thượng và Cao Lao Trung, trong khi làng Cao Lao Hạ trở thành xã Hạ Trạch.
Cây thị cổ thụ ở xã Mỹ Trạch là chứng nhân lịch sử, già hơn cả những người cao niên sống gần trăm tuổi nơi đây. Họ sinh ra và lớn lên đã thấy cây thị sừng sững trước sân nhà, tỏa bóng mát rợp, cho trái vàng ươm và tỏa hương thơm đặc trưng mỗi dịp rằm tháng bảy. Nguồn gốc của cây thị, chính những người già nhất cũng không nhớ rõ, chỉ biết nó đã hiện hữu từ rất lâu đời, gắn liền với bao thế hệ người dân trong làng.
Cây thị cổ thụ 300-400 tuổi
Trong những năm tháng chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ, cây thị trở thành biểu tượng của lòng dũng cảm và trí tuệ của người dân Mỹ Trạch. Những chiếc hầm bí mật được đào dưới gốc cây, là nơi trú ẩn an toàn khỏi bom đạn. Cây thị cũng là nơi cất giấu tài liệu quan trọng và trở thành trạm gác, giúp người dân nắm bắt tình hình chiến trường, góp phần vào công cuộc bảo vệ quê hương.
Ẩn mình dưới gốc cây thị cổ thụ, những hầm bí mật ẩn chứa bao điều kỳ bí.
Nằm giữa làng Mỹ Trạch, những cây thị cổ thụ hàng trăm năm tuổi vẫn kiêu hãnh vươn mình, chứng kiến bao thăng trầm lịch sử. Chúng là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và niềm tự hào của người dân nơi đây, góp phần tô điểm cho vẻ đẹp truyền thống của làng quê.
Cây già sừng sững, hiên ngang trước bom đạn chiến tranh, vẫn vươn lên xanh ngát.
Truyền Thuyết Của Làng Thị, Quảng Bình
Mỹ Trạch, với địa hình gò đồi cao và đất thịt pha cát, là môi trường lý tưởng cho cây thị phát triển. Giống thị ưa khí hậu cao ráo, đất thoáng, lượng nước vừa phải, chính vì vậy mà vùng đất này sở hữu nhiều cây thị.
Cây thị gốc to 3 người ôm
Làng Mỹ Trạch, một mảnh đất từng thuộc về người Chăm-Pa, ẩn chứa câu chuyện huyền bí về nguồn gốc cây thị. Ngày xưa, khi người Chăm khai hoang, họ mang về những giống cây quý hiếm, hy vọng cống nạp vua. Nhưng những cây ấy chẳng chịu đơm hoa kết trái, khiến họ bàng hoàng.
Một hôm, người nông dân vào rừng hái củi, bỗng nhiên ông bị hương thơm quyến rũ từ sâu trong rừng thu hút. Đi mãi đến mỏi chân, ông đứng trước một cây cao lớn, xum xuê trĩu quả. Trái chín căng mọng, vàng óng đẹp mắt, tỏa hương thơm diệu kỳ.
Mùi hương quyến rũ lan tỏa, ông bẻ thử một trái, vị ngọt ngào khiến ông say mê. Không ngần ngại, ông báo cho quan địa phương, và trái cây quý hiếm ấy nhanh chóng được dâng lên vua.
Nhà vua say mê hương thơm của trái lạ, vội hỏi tên. Người Cao Lao, vốn giọng nặng nề, định nói “Thì chưa biết trái gì”, nhưng lời ra miệng lại thành “Thị chưa biết trái gì”.
Nghe kể về trái lạ, vua Chăm liền gọi đó là thị. Từ đó, người dân hai làng Cao Lao Thượng và Cao Lao Trung vào rừng tìm hạt thị về gieo trồng. Hàng năm, trái chín lại được dâng lên vua, thể hiện lòng thành của dân với bậc đế vương.
Thịt xanh nấu nhái bà – Hương vị độc đáo miền quê
Cây thị, loài cây quen thuộc gắn liền với tuổi thơ và những câu chuyện cổ tích, mang đến hương vị ngọt ngào của ký ức. Ghé thăm Mỹ Trạch vào mùa thị chín (tháng 7 âm lịch), bạn sẽ được tận hưởng hương thơm ngát của quả thị chín mọng, hòa mình vào không gian thanh bình, thoát khỏi sự ồn ào của cuộc sống đô thị.
Dòng người Mỹ Trạch xa xứ, đặc biệt là những ai mưu sinh nơi đất khách quê người, luôn nhớ về những cây thị cổ thụ của làng. Bởi lẽ, chúng gắn liền với món ăn tuổi thơ nay đã trở thành đặc sản Quảng Bình: thị xanh nấu với nhái bà – hương vị quê hương da diết.
Trái thị xanh
Cuộc sống khó khăn, thiếu thốn đã hun đúc nên sự sáng tạo của người dân Mỹ Trạch. Từ những nguyên liệu sẵn có trong vườn như rau lang, mồng tơi, rau đay, hoa chuối… đến những con cua, con ốc bắt được từ đồng ruộng, họ đã biến chúng thành những món ăn ngon, bổ dưỡng để cải thiện bữa ăn gia đình.
Mỹ Trạch nổi tiếng với vườn thị rộng lớn, đặc biệt là trái thị xanh, mang vị hơi chát. Người dân nơi đây tin rằng vị chát kết hợp với vị tanh sẽ tạo nên món ăn ngon khó cưỡng.
Mùa thị xanh về cũng là lúc những cơn mưa giông ập đến, đồng ruộng ngập tràn tiếng kêu ộp ộp của loài nhái ẩn mình dưới gốc rạ. Chính sự trùng hợp ấy đã tạo nên món ăn độc đáo của người dân Mỹ Trạch: nhái bà kho thị xanh. Vị ngọt thanh của thị xanh hòa quyện với vị đậm đà của nhái, tạo nên hương vị đặc trưng, khiến bất cứ ai thưởng thức cũng phải say mê. Từ một món ăn dân dã, nhái bà kho thị xanh đã trở thành đặc sản trứ danh, được truyền đời qua bao thế hệ.
Thị Xanh Nấu Nhái Bà: Món Ăn Đặc Biệt Từ Vùng Quê
Món thị xanh nấu với nhái bà là đặc sản địa phương, đòi hỏi sự tỉ mỉ trong từng công đoạn. Nhái sau khi làm sạch được ướp kỹ lưỡng với củ nén, ớt xanh, hạt tiêu… rồi băm nhỏ, vo thành viên và phi thơm, tạo nên hương vị đặc trưng khó quên.
Thịt nhái viên được kho cùng quả thị xanh, lửa liu riu cho nước sền sệt, xóa tan vị tanh và chát, thay vào đó là vị ngọt thơm, béo bùi, đậm chất đồng quê, khiến người ta nhớ mãi hương vị mộc mạc ấy.
Món nhái, một thời là món ăn quen thuộc của người dân Mỹ Trạch, giờ đã trở thành đặc sản hiếm có của Quảng Bình. Trước đây, nhái dễ bắt, xuất hiện nhiều trong bữa cơm hàng ngày. Nhưng nay, con nhái trở nên khan hiếm, khó tìm, khiến món thị xanh nấu với nhái trở nên độc đáo và đặc biệt, không nơi nào có được.