Mộ và nhà thờ Võ Xuân Cẩn tại xã Tân Thủy và Cam Thủy, huyện Lệ Thủy, Quảng Bình là nơi giáo dục truyền thống, sinh hoạt văn hóa tâm linh và là điểm đến du lịch hấp dẫn.
Nằm ẩn mình giữa xã Tân Thủy và Cam Thủy, huyện Lệ Thủy, mộ và nhà thờ Võ Xuân Cẩn không chỉ là nơi giáo dục truyền thống, lưu giữ nét văn hóa tâm linh của địa phương mà còn là điểm đến hấp dẫn du khách khi khám phá vùng đất Quảng Bình.
Sinh năm 1772 tại làng Hòa Luật (nay thuộc xã Cam Thủy, huyện Lệ Thủy), Võ Xuân Cẩn là một danh thần lỗi lạc của triều Nguyễn. Trong suốt 50 năm làm quan (1802-1852), ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử thế kỷ XIX với những đóng góp to lớn cho đất nước. Bằng tài năng xuất chúng và lòng trung thành, ông đã tham gia tích cực vào công cuộc xây dựng, bảo vệ đất nước, đồng thời có nhiều đóng góp quan trọng trong cải cách điền địa, góp phần ổn định xã hội và phát triển kinh tế.
Nhà thờ Võ Xuân Cẩn ở Lệ Thủy
Võ Xuân Cẩn, một vị danh sĩ tài năng, đậu Công sĩ (tương đương cử nhân) dưới thời chúa Nguyễn nhưng lại không ra làm quan. Phải đến khi vua Gia Long lên ngôi vào năm Tân Dậu (1801), với mục tiêu củng cố quyền lực và xây dựng đất nước, ông mới quyết định thu dụng những người tài giỏi như Võ Xuân Cẩn.
Võ Xuân Cẩn, một nhân vật lỗi lạc của triều Nguyễn, đã cống hiến trọn đời cho đất nước dưới 4 triều vua: Gia Long, Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức. Ông từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng ở cả địa phương và triều đình, từ Cai bạ Bình Định, Thám hiệp các trấn Hưng Hóa, Sơn Nam, Hoài Đức, Nghệ An… đến Tổng đốc Bình-Phú, Hàn lâm viện Học sĩ, Đông các Đại học sĩ, Phó Tổng tài Quốc sử quán, Thượng thư Bộ Hình, Thượng thư bộ Công. Với học vấn uyên thâm và tính cách cương trực, thẳng thắn, Võ Xuân Cẩn luôn tận tụy với công việc, hết lòng vì nước, vì dân.
Đặc biệt, ông là người có đóng góp quan trọng trong cuộc cải cách điền địa năm 1839 ở Bình Định, một cuộc cách mạng mang tính đột phá cho dân cày. Ông cũng để lại dấu ấn trong việc biên soạn các bộ sách triều đình nhà Nguyễn.
Võ Xuân Cẩn là người có khả năng giữ gìn đất nước thái bình, một vị quan trung can, cần mẫn, tính trầm lặng, kín đáo, trung thực, già mà còn đốc chí hơn. Chính những phẩm chất đáng quý ấy đã giúp ông được vua tin yêu và dân chúng nể trọng.
Sau khi Võ Xuân Cẩn qua đời vào ngày 9-7-1852, vua Tự Đức đã cho khắc bài minh của ông lên bia đá Tứ triều nguyên lão, ghi lại rõ nét thân thế, sự nghiệp và tài đức của vị quan tài ba này. Năm 1885, vua Đồng Khánh cho xây dựng nhà thờ Lệ Quốc để tưởng nhớ Võ Xuân Cẩn, và tấm bia đá được đặt trang trọng trong khuôn viên nhà thờ. Tuy nhiên, trải qua hai cuộc chiến tranh chống Pháp và chống Mỹ, nhà thờ Lệ Quốc đã bị tàn phá.
Để ghi nhớ công lao to lớn của Võ Xuân Cẩn đối với quê hương, đất nước, năm 2004, di tích mộ và nhà thờ ông được tỉnh Quảng Bình công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh. Năm 2018, địa phương đã đầu tư tu bổ, tôn tạo mộ và phục hồi nhà thờ theo kiến trúc triều Nguyễn, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử. Hiện nay, nhà thờ tọa lạc tại làng Hòa Luật, xã Cam Thủy, trong khi lăng mộ nằm ở thôn Trung Lực, xã Tân Thủy, huyện Lệ Thủy, thu hút đông đảo du khách thập phương đến tham quan, tưởng nhớ vị danh nhân lịch sử này.
Mộ và nhà thờ Đại học sĩ Võ Xuân Cẩn được công nhận là Di tích Quốc gia vào tháng 11/2020 bởi Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch.