Quảng Bình nổi tiếng với những ngôi chùa cổ kính, trong đó chùa Quan Âm Tự là một trong năm trăm ngôi chùa cổ Việt Nam còn sót lại sau chiến tranh, thu hút du khách thập phương đến hành hương.
Quảng Bình, vùng đất linh thiêng, lưu giữ nhiều di sản văn hóa tâm linh đặc sắc. Nơi đây, những ngôi chùa cổ kính uy nghiêm như chùa Quan Âm Tự, một trong số ít những ngôi chùa cổ Việt Nam còn sót lại sau chiến tranh, thu hút du khách thập phương đến hành hương, chiêm bái. Hãy ghé thăm chùa Quan Âm Tự để cảm nhận sự thanh tịnh và lòng thành kính từ ngàn đời.
Con đường dẫn lên chùa
Chùa Quan Âm Tự tọa lạc tại xã Đức Trạch, huyện Bố Trạch (Quảng Bình). Du khách có thể dễ dàng tìm đến chùa bằng cách di chuyển theo quốc lộ 1A. Từ hướng Bắc hoặc Nam, khi đến phía Nam cầu Lý Hòa, rẽ về phía Đông khoảng 2 km là đến chùa Quan Âm Tự.
Truyền thuyết kể rằng, vào tháng 7 năm 1802, dưới thời vua Gia Long, một ngư dân tên Hồ Lương Đường tình cờ kéo lưới được một pho tượng đá khi đánh cá ngoài biển. Ngày hôm sau, ông tiếp tục kéo lên một bệ đá cùng hai chiếc cối và hai chiếc chày đá, được cho là đồ dùng của người Chăm. Dân làng tin đây là điềm lành, nên đã dựng ngôi nhà tranh tre để thờ tượng Quan Âm, cầu mong bình an và thịnh vượng.
Cổng tam quan
Truyền thuyết kể rằng, vùng đất này từng chìm trong bất ổn, cuộc sống người dân khó khăn. Nhưng kể từ khi ngôi chùa được xây dựng, làng xóm trở nên thịnh vượng, yên bình. Tiếng lành đồn xa, ngày càng nhiều người tìm đến chùa để cầu an, lễ Phật. Tuy nhiên, ngôi chùa cũ đã trở nên chật hẹp, không đủ đáp ứng nhu cầu tâm linh của người dân. Thấu hiểu nguyện vọng của nhân dân, một Ban vận động xây dựng chùa với quy mô lớn đã được thành lập.
Khuôn viên chùa
Được khởi công vào năm 1843, ngôi chùa là kết quả của hơn 2 năm miệt mài lao động của những người thợ và nghệ nhân tài hoa. Ngày lễ Vu Lan (15/7 năm Ất Tỵ 1845), công trình kiến trúc độc đáo này chính thức được khánh thành, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử văn hóa địa phương.
Nằm trên khu đất rộng 10.000m2, cao 15m, chùa Quan Âm Tự như một bông sen khổng lồ, tọa lạc sát bờ biển và ngã ba sông Lý Hòa ở xã Đức Trạch, huyện Bố Trạch. Vị trí thuận lợi này cho phép du khách dễ dàng tiếp cận chùa bằng cả đường thủy lẫn đường bộ.
Chùa Quan Âm, được hoàn thành vào năm 1845, là một công trình kiến trúc đồ sộ, mang đậm nét kiến trúc Phương Đông truyền thống. Xây dựng từ gỗ lim quý hiếm, chùa được bao bọc bởi một hàng rào vững chãi. Nét độc đáo của chùa thể hiện ở bố cục kiến trúc đa dạng với tiền đường, thượng điện, nhà thờ tổ, tam quan, gác chuông. Không giống như nhiều ngôi chùa khác của Việt Nam, được xây dựng bởi tầng lớp quý tộc, chùa Quan Âm mang nét đẹp mộc mạc, dân gian hơn. Điều này đến từ việc chùa được xây dựng bởi nhiều nhóm thợ đến từ khắp nơi, mỗi nhóm đảm nhiệm một phần công việc. Sự cạnh tranh về tay nghề giữa các nhóm thợ đã tạo nên những tác phẩm điêu khắc trang trí độc đáo, tinh xảo. Hình rồng, phượng ở chùa, mỗi con một vẻ, toát lên sự sáng tạo, tự do của những người nghệ nhân tài hoa. Không gian xung quanh chùa được bao phủ bởi vườn cây trái, tạo nên một khung cảnh yên tĩnh, thanh bình, thu hút du khách đến tham quan, chiêm bái.
Bóng hình Quan Âm thanh thoát, uyển chuyển trên đài sen, tỏa ra ánh sáng từ bi.
Chùa Quan Âm Tự, ban đầu chỉ thờ một pho tượng Quan Âm được vớt từ biển. Sự trang nghiêm của ngôi chùa đã thu hút nhiều tín đồ, khiến tăng ni, phật tử trong và ngoài chùa thỉnh về và cúng dường thêm nhiều pho tượng khác. Phật điện dần trở nên đông đúc, hiện nay là nơi hội tụ 30 pho tượng với đủ các vị như hộ pháp, tam thế, A Di Đà, Quan Âm Bồ Tát, Đại Thế Chí, Lưu Ly, Địa Tạng, Thích Ca sơ sinh, Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, hộ pháp Long Thiên, Đạt Ma Tổ sư… Các tượng được tạc từ đá, đồng, gỗ, với niên đại từ thế kỷ 18 đến 19, tôn nghiêm và cổ kính.
Phật điện trang nghiêm với hoành phi, câu đối sơn son thiếp vàng ca ngợi phật pháp nhiệm màu và những bức đại tự. Ngoài ra, chùa còn lưu giữ những hiện vật quý giá, như hai chiếc cối đá và hai chiếc chày đá từ thế kỷ thứ 7, thứ 8, hai chiếc đại hồng dung đúc vào thời Tự Đức, và một chiếc chuông nặng 200 kg. Chiếc chuông, được xem là báu vật của chùa, khắc bài văn bia ca ngợi danh lam thắng tích và nhắc lại truyền thuyết vớt được tượng Quan Âm, một câu chuyện gắn liền với lịch sử và tâm linh của ngôi chùa.
Chánh điện trước đây
Tháng 5 năm 1972, trong một trận chiến ác liệt, dân quân Đức Trạch đã thể hiện lòng dũng cảm phi thường, phối hợp với bộ đội đánh chìm một tàu chiến, bắn rơi một máy bay Mỹ, bắn bị thương nhiều tàu chiến khác và bắt sống phi công Mỹ. Trước thất bại thảm hại này, đế quốc Mỹ đã ra sức trả thù, huy động hàng trăm máy bay ném bom chùa Đức Trạch, phá hủy gần như hoàn toàn ngôi chùa cổ kính, chỉ còn lại phần cổng chính của tam quan.
Năm 1991, với lòng thành kính và mong muốn gìn giữ di sản văn hóa Phật giáo, các tín đồ đã chung tay xây dựng lại Quan Âm Tự, mang đến diện mạo khang trang như hiện nay. Năm 2000, ghi nhận giá trị lịch sử và nghệ thuật, UBND tỉnh Quảng Bình đã công nhận Quan Âm Tự là Di tích kiến trúc – nghệ thuật – tôn giáo, khẳng định vị thế của ngôi chùa trong đời sống tâm linh của người dân địa phương.
Chùa Quan Âm Tự không chỉ là nơi thờ Phật, hoằng dương Phật pháp mà còn là một trường học về kiến thức xã hội, đặc biệt là đạo đức làm người. Nơi đây đã đóng góp tích cực cho cộng đồng, thể hiện rõ nét trong những năm tháng kháng chiến. Chùa trở thành cơ sở cách mạng, che chở, nuôi giấu cán bộ, chứng kiến những lễ tuyên thề của các chiến sĩ cảm tử quân trước khi ra trận. Từ ngôi chùa này, những người dân chài, những Phật tử ban ngày, lại trở thành du kích đêm đêm, chiến đấu chống giặc, bảo vệ quê hương, ngăn chặn kẻ thù cướp bóc, đốt phá.
Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, chùa không chỉ là nơi thờ tự linh thiêng mà còn là địa điểm bí mật, nơi chi bộ Đảng lãnh đạo nhân dân chống trả các cuộc càn quét của địch, đồng thời bí mật đưa đón cán bộ cấp trên về chỉ đạo chiến đấu.
Nằm cạnh cửa sông Lý Hòa, sát bờ biển, Chùa Quan Âm Tự sở hữu phong cảnh hữu tình, với rừng phi lao, thông trải dài tít tắp hiện ra trước mắt. Ở độ cao 15m, du khách như được hòa mình vào không gian rộng mở, thoáng đãng, hít thở bầu không khí trong lành, thanh khiết. Bước chân vào khu vực nhà chùa, cảm giác yên tĩnh, thanh tịnh, an nhiên sẽ bao trùm tâm trí bạn, khiến mọi ưu phiền tan biến.
Chuyến hành hương đến chùa Quan Âm Tự ở Quảng Bình sẽ thêm trọn vẹn khi bạn dành thời gian ghé thăm bãi biển đẹp như tranh vẽ ngay sát chùa Đức Trạch. Bãi cát trắng trải dài, thoai thoải hòa quyện với làn nước trong xanh như pha lê, mang đến cảm giác thư thái và dễ chịu. Hít hà bầu không khí trong lành, bạn sẽ cảm nhận được sự thanh bình hiếm có, để lại ấn tượng khó quên trong chuyến du lịch Quảng Bình.
Đến Đức Trạch, du khách không chỉ bị thu hút bởi khung cảnh thiên nhiên kỳ thú, biển cả bao la mà còn được thưởng thức đặc sản địa phương độc đáo. Nước mắm Đức Trạch với màu vàng ong, hương thơm nức mũi, vị đậm đà khó quên, hay mực khô con to, dày, trắng ngần, nướng lên thơm ngọt, đọng mãi dư vị trong cổ họng, là những món quà ý nghĩa mà du khách không thể bỏ qua khi rời khỏi vùng đất này.
Chùa Quan Âm Tự thường xuyên tổ chức các lễ, vía Phật, nhưng rộn ràng nhất là vào ngày rằm tháng 4 (Âm lịch) – ngày Phật đản. Hàng năm, ngày này, dòng người thiện nam tín nữ từ khắp nơi đổ về dâng hương, tạo nên một lễ hội sôi động, đầy màu sắc tâm linh.
UBND xã Đức Trạch (huyện Bố Trạch, Quảng Bình) đã phải đối mặt với án phạt sau khi tháo dỡ toàn bộ chùa Quan Âm, một di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, để xây mới. Hành động này vi phạm nghiêm trọng Luật Di sản văn hóa, khiến UBND tỉnh Quảng Bình phải ra quyết định xử phạt. Ngoài ra, UBND tỉnh cũng yêu cầu xã Đức Trạch chấm dứt việc phá hủy di tích và tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật về trùng tu, tôn tạo di tích.