Nhà lao Đồng Hới (phường Hải Đình, TP. Đồng Hới) là di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh, nằm trong khu vực Thành Cổ Đồng Hới, ghi dấu tội ác của thực dân Pháp đối với các chiến sĩ cách mạng và nhân dân ta.

Nằm ẩn mình trong khu vực Thành Cổ Đồng Hới, phường Đồng Hải, TP. Đồng Hới, Nhà lao Đồng Hới là minh chứng hùng hồn cho tội ác của thực dân Pháp. Nơi đây từng là địa ngục trần gian giam giữ những chiến sĩ cách mạng và người dân vô tội, nhưng cũng là nơi hun đúc tinh thần bất khuất, kiên cường, trung thành với lý tưởng cộng sản của các bậc tiền bối. Di tích lịch sử cấp tỉnh này là lời nhắc nhở thế hệ mai sau về quá khứ hào hùng, về những hy sinh mất mát to lớn để giành độc lập tự do cho dân tộc.

Di tích nhà lao Đồng Hới

Nhà lao Đồng Hới, được xây dựng ngay sau khi thực dân Pháp chiếm đóng Đồng Hới lần đầu tiên vào năm 1885, là minh chứng cho sự tàn bạo của chế độ thực dân trong suốt thời kỳ Pháp thuộc. Nằm trong khuôn viên rộng lớn, khoảng 150m chiều rộng và 400m chiều dài, nhà lao được bao bọc bởi bức tường cao 8m, trong đó hai bức tường phía Tây và phía Bắc là phần còn lại của thành Đồng Hới xưa. Bên trong, nhà lao được chia thành hai dãy, Tây Triều và Nam Triều, với những khu xà lim chật hẹp, khắc nghiệt, là nơi giam giữ và tra tấn những người con yêu nước.

Bị tra tấn dã man bằng những hình thức tàn bạo như quay điện, đi tàu bay, đi tàu lặn, các chiến sĩ cách mạng ở nhà lao Đồng Hới vẫn kiên cường chống lại sự hung hãn của thực dân Pháp. Dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, họ kiên trì đấu tranh đòi quyền lợi, phản đối sự bất công, đồng thời khéo léo thuyết phục và cảm hóa lính gác, cai ngục để họ đồng lòng với cuộc chiến giành độc lập.

Sau cao trào cách mạng Xô Viết Nghệ Tĩnh, nhà lao Vinh và Hà Tĩnh quá tải, nhiều tù nhân cách mạng được chuyển về nhà lao Đồng Hới, góp phần củng cố lực lượng cách mạng địa phương. Năm 1949, đồng chí Quách Xuân Kỳ bị bắt và giam giữ tại đây, được anh em tín nhiệm bầu làm Bí thư Chi bộ. Đồng chí là tấm gương sáng về tinh thần kiên trung, trở thành tấm gương cho các cán bộ, Đảng viên trong nhà tù học tập và noi theo.

Nơi từng là Nhà lao Đồng Hới nay chỉ còn là một bãi đất trống, dấu tích của quá khứ đã bị thời gian xóa nhòa.

Nhà lao Đồng Hới, một minh chứng hùng hồn cho tội ác của thực dân Pháp trong những năm 60 của thế kỷ trước, giờ chỉ còn là một bãi đất trống hoang vắng. Nơi đây từng hứng chịu những đợt bom oanh tạc ác liệt của quân đội Mỹ, khiến nhà lao sụp đổ hoàn toàn. Ngày nay, những hiện vật minh chứng cho sự tàn bạo của chế độ thực dân đã bị thất lạc, chỉ còn lại một tấm bia di tích nằm đơn độc giữa cỏ dại um tùm, gợi nhớ về một quá khứ bi thương. Di tích lịch sử này, nằm cạnh khuôn viên của Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Bình, đang chờ đợi sự tôn tạo, phục dựng để trở thành điểm đến ý nghĩa cho du khách, góp phần giáo dục truyền thống yêu nước và lòng tự hào dân tộc.