Làng An Xá (Quảng Bình) nổi tiếng với nghề dệt chiếu cói truyền thống. Trải qua nhiều thế hệ, làng nghề vẫn giữ gìn và phát triển, góp phần vào sự thịnh vượng của địa phương.

Làng An Xá, Lệ Thủy, Quảng Bình, từ lâu đã được biết đến với nghề dệt chiếu cói truyền thống. Qua bao biến đổi, làng nghề vẫn giữ vững, phát triển, góp phần quan trọng vào sự thịnh vượng của địa phương. Niềm tự hào về nghề truyền thống này đã được lưu truyền qua nhiều thế hệ, gắn kết người dân An Xá và Lệ Thủy, tạo nên bản sắc văn hóa đặc trưng.

Cánh đồng cói

Nằm bên dòng sông Kiến Giang thơ mộng, làng An Xá, quê hương của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, hút hồn du khách bởi vẻ đẹp hữu tình, thanh bình. Dòng sông hiền hòa không chỉ nuôi sống xóm làng, giữ cho những đồng cói xanh mướt mà còn là nguồn cảm hứng cho bao thế hệ người dân nơi đây. Bên cạnh nghề nông truyền thống, nghề dệt chiếu cói đã góp phần tạo nên nét đặc trưng riêng cho làng An Xá, tô điểm thêm sắc màu cho cuộc sống của người dân.

Người dân thu hoạch cói

Mùa thu hoạch cói ở An Xá, vào tháng 3 và tháng 6 Âm lịch, đánh dấu kết thúc vụ mùa. Hương thơm nồng nàn của cói khô tỏa ra từ những manh chiếu, góp phần nuôi dưỡng cuộc sống ấm no cho người dân nơi đây.

Công đoạn tách cói

Truyền thuyết về nghề làm chiếu cói ở An Xá đã tồn tại từ hàng thế kỷ, được người già trong làng kể lại với niên đại lên đến 600 năm. Vào thời điểm đó, An Xá là vùng hạ lưu sông Bình Giang (nay là sông Kiến Giang), với một doi đất phù sa bồi tích trải dài về phía hữu ngạn. Doi đất này, mỗi năm lại càng thêm rộng lớn và cao thêm, nơi đây tôm cá phong phú, chim muông nhiều vô kể. Với hình thế đẹp tựa Vĩ Long, người dân An Xá Hạ đã đến đây đánh bắt chim, cá, rồi dần dần dựng lều trại sinh sống. Khi 12 dòng họ đã định cư, bên cạnh hai nghề chính là nông và ngư, người dân nơi đây đã phát triển nghề dệt chiếu cói, được mang theo từ miền Bắc vào.

Đem phơi cho khô

Cụ Ngô Khai, người khai hoang lập nên vùng đất An Xá, đã khéo léo tận dụng thời gian nhàn rỗi của người dân bằng cách khuyến khích họ dệt chiếu cói. Nhờ vậy, nghề dệt chiếu cói đã trở thành nghề truyền thống, góp phần tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo cho vùng đất này.

Dệt chiếu truyền thống

Từ những ngày ấu thơ, người dân An Xá đã gắn bó với cây cói như một người bạn tri kỷ. Từ những sợi cói mộc mạc, qua bàn tay chai sần nhưng khéo léo của bao thế hệ, những tấm chiếu tinh xảo đã ra đời. Nay, làng nghề đã mở rộng diện tích trồng cói lên đến 10ha, với 70 hộ gia đình cùng chung tay gìn giữ và phát triển nghề truyền thống.

Bàn tay khéo léo, cần cù tạo nên những sản phẩm chiếu chất lượng, mang đến giấc ngủ ngon cho mọi nhà.

Nghệ thuật dệt chiếu đòi hỏi sự kết hợp nhịp nhàng của hai bàn tay: một người dệt, một người đưa cói. Mỗi họa tiết là một bản nhạc riêng, được người thợ điều khiển bằng cách đan xen các sợi cói theo một trình tự nhất định. Quy trình chọn sợi và nhuộm màu cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ và tinh tế, bởi sắc màu và hoa văn chính là linh hồn của chiếc chiếu, quyết định độ bền màu và sự tinh tế của sản phẩm qua thời gian.

Thổi hồn sắc màu rực rỡ vào sợi cói, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

Nét đẹp truyền thống của làng nghề chiếu cói An Xá đã được nâng tầm với sự đa dạng hóa sản phẩm. Từ mẫu chiếu trắng đơn thuần, người dân đã sáng tạo thêm chiếu hoa và chiếu kẻ, mang đến nhiều lựa chọn cho khách hàng. Để tạo nên những họa tiết sắc nét, khó phai, người thợ An Xá đã tỉ mỉ lựa chọn sợi cói, nhuộm màu với đủ sắc màu tươi tắn. Quá trình nhuộm màu đòi hỏi kinh nghiệm và kỹ năng cao, thể hiện tâm huyết của người thợ trong từng sản phẩm.

Cối nhuộm phẩm cần phơi nắng đủ để khô, tránh nắng gắt làm phai màu.

Nấu phẩm màu xong, tùy theo sắc độ mong muốn, cói được nhúng từng chùm nhỏ từ 2 đến 3 lần. Phơi nắng đủ để cói khô nhưng tránh nắng gắt, dễ làm cói giòn gãy, cũng không được để cói ủ ẩm dễ nấm mốc. Nguyên liệu cói dệt chiếu cần có màu xanh ửng, sau khi dệt, phơi nắng sẽ cho màu trắng sáng. Sợi cói chất lượng phải dài, nhỏ đều, không chắp nối, tạo nên những chiếc chiếu mịn màng, bền bỉ, giá trị cao. Cuối cùng, chiếu được may viền bằng vải phù hợp, tạo nên mẫu mã đẹp mắt và tăng độ bền cho sản phẩm.

Nghề dệt chiếu truyền thống được nâng cấp với sự hỗ trợ của máy móc.

Làng nghề chiếu cói An Xá đã xác định đây là ngành nghề mũi nhọn trong việc giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân. Với quyết tâm phát triển làng nghề, chính quyền địa phương đã thành lập HTX làng nghề chiếu cói An Xá vào tháng 11-2010. Trên diện tích 2.000m2, HTX đầu tư trang thiết bị hiện đại, bao gồm 7 xưởng sản xuất và máy dệt chiếu công nghiệp bán tự động. Việc ứng dụng công nghệ tiên tiến đã giúp HTX nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, rút ngắn thời gian sản xuất, đồng thời tạo ra những sản phẩm chiếu cói chất lượng cao, sợi cói mịn, dày và bền đẹp hơn.

Sản phẩm làng nghề: Bền bỉ theo thời gian, đẹp mãi với thời gian.

Làng nghề chiếu cói An Xá không chỉ giữ gìn nét truyền thống, mà còn không ngừng đổi mới để thích nghi với thị trường. Bên cạnh các sản phẩm truyền thống và mẫu mã mới, HTX đầu tư máy móc hiện đại sản xuất chiếu khổ lớn (1,8m) đáp ứng nhu cầu thị trường ngày càng đa dạng. Chiếu cói An Xá được cải tiến vượt bậc với quy trình nhuộm cói, in hoa văn và may viền hiện đại, nhận được sự ủng hộ của người tiêu dùng. Đồng thời, địa phương mở rộng diện tích trồng cói từ 4ha lên 10ha, đảm bảo nguồn nguyên liệu cho làng nghề.

Mặc dù mới bước đầu ứng dụng máy móc, sản xuất chiếu cói đã tạo ra nhiều mẫu mã đa dạng, chất lượng cao, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu thị trường.

Nghề sản xuất chiếu cói An Xá vẫn giữ vững nét truyền thống, vượt qua nguy cơ mai một nhờ tình yêu và ý thức gìn giữ của người dân địa phương, những người kế thừa và phát huy giá trị văn hóa của cha ông.

Đến Quảng Bình, đừng bỏ qua làng dệt chiếu An Xá. Nơi đây, không khí tấp nập, nhộn nhịp của làng nghề truyền thống sẽ chào đón bạn. Những đôi tay thoăn thoắt, dẻo dai của các cô gái uốn lượn theo từng đường kim, tiếng máy se đay, se sợi đều đặn vang lên vui tai, tạo nên bản nhạc du dương. Du khách được chiêm ngưỡng khung cảnh làng quê thanh bình, tìm hiểu văn hóa đặc sắc, và trải nghiệm cuộc sống của người dân chăm chỉ, yêu nghề, gìn giữ và phát triển nghề truyền thống này.