Đình Phù Trịch nằm cách thị trấn Ba Đồn khoảng 3km theo tỉnh lộ 29, bên kia bến đò. Được xây dựng vào năm 1843, đình là minh chứng cho ước vọng của người dân Phù Trịch qua bao thế hệ.

Làng Phù Trịch, tọa lạc tại xã Quảng Lộc, thị xã Ba Đồn, Quảng Bình, là một mảnh đất nhỏ bên sông Gianh nhưng lại ẩn chứa những giá trị lịch sử – văn hóa vô cùng đặc biệt. Nơi đây nổi tiếng với chiến thắng Phù Trịch – La Hà trong những năm chống Pháp ác liệt và là nơi lưu giữ 4 công trình được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp tỉnh và quốc gia, bao gồm: đình Phù Trịch, điện Thành hoàng Vĩnh Lộc, trận chiến thắng Phù Trịch-La Hà và Truy Viễn đường làng Vĩnh Phước. Trong đó, đình Phù Trịch cổ kính, mang đậm dấu ấn thời gian, là một minh chứng cho lịch sử hào hùng và văn hóa độc đáo của địa phương. Hiện nay, đình là điểm đến ý nghĩa thu hút du khách mỗi khi đặt chân đến Quảng Bình.

Nằm cách thị trấn Ba Đồn khoảng 3km trên tỉnh lộ 29, vượt qua cầu Quảng Hải, du khách sẽ tìm đến đình Phù Trịch. Được xây dựng vào năm 1843, công trình này là minh chứng cho khát vọng và ước mơ của người dân nơi đây. Suốt bao đời, người làng Phù Trịch đã đồng lòng, chung sức góp phần kiến tạo nên ngôi đình uy nghi, tráng lệ.

Nằm sát bờ sông Gianh lịch sử, đình Phù Trịch hướng mặt ra dòng sông, lưng tựa vào làng, tạo thế vững chãi giữa không gian thoáng đãng. Nơi đây lưu giữ 12 sắc phong thời nhà Nguyễn, từ vua Tự Đức đến vua Duy Tân, minh chứng cho sự trân trọng quá khứ và công lao của các bậc tiền nhân.

Đình Tiền được xây dựng bề thế, với kiến trúc tinh xảo, hoa văn chạm khắc tỉ mỉ. Nơi đây không chỉ là điểm thờ tự linh thiêng mà còn là địa điểm tổ chức các lễ hội truyền thống, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa làng quê.

Đình Hậu là nơi tôn nghiêm, thờ phụng vị thành hoàng, các vị thần linh, tướng sĩ có công lao, danh nhân khoa bảng và những người có đức độ, được nhân dân kính trọng và biết ơn.

Đình Hậu mang đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống miền Trung, thể hiện rõ nét qua bố cục, hoa văn và nội thất. Đình được xây dựng theo hình chữ nhật, mái ngói Hưng Ký uyển chuyển. Hai đầu hồi Đông – Tây được trang trí tinh xảo bằng hình ảnh chim phượng bay, với những đường nét cong lượn uyển chuyển, sắc sảo, thể hiện tinh hoa nghệ thuật điêu khắc. Nét đẹp cổ kính được tôn thêm bởi các đường gờ nẹp nổi, hoa văn rồng lượn tinh tế ở góc mái, tạo nên một tổng thể hài hòa, uy nghi và tráng lệ.

Cửa chính cao 1,7m, rộng 1,6m, hai cửa phụ mỗi cửa cao 1,7m, rộng 0,9m. Các cửa được nối liền bởi những mảng tường, điểm xuyết là những trụ đỡ vững chắc. Trên đỉnh các trụ đỡ, những ô vuông hình hoa thị được khéo léo ẩn sâu, tạo nên nét đẹp tinh tế cho kiến trúc.

Mặt tường phía trên các trụ đỡ, nối liền với mái, được phân chia thành hai cấp. Mỗi cấp bao gồm ba ô hình chữ nhật, xen kẽ bởi các hình mặt nguyệt trang trí. Xung quanh các ô, họa tiết ria lửa được cách điệu, hòa quyện với những đường nét lá cong lượn, tạo nên một tổng thể hài hòa và tinh tế.

Mặt trước đình Hậu được trang trí công phu, kết hợp hài hòa giữa nét dân gian và tính hiện thực. Cách bài trí tinh tế, nhẹ nhàng nhưng trang nghiêm, tạo nên tổng thể thanh thoát và cân đối. Các mảng hoa văn được bố trí hợp lý, không thừa thãi, mang đậm nét truyền thống.

Nét trang nghiêm toát ra từ nội thất Đình Hậu với ba gian, bố trí ba hương án cân xứng. Hương án giữa là nơi thờ chính, hai bên là hương án phụ, dành riêng cho các bậc thần linh.

Nằm giữa gian thờ, hương án nội được trang trí công phu, trên khắc hai chữ “Anh Linh”, là nơi thờ thành hoàng làng Phù Trịch – ông Phạm Bá Quý. Ông là người có công khai khẩn đất đai lập nên làng, đồng thời là vị tướng tài ba, trấn ải sác trong cuộc chiến chống giặc Binh Lồi, cùng binh sĩ và dân làng lập nên chiến công hiển hách. Hương án là nơi thể hiện lòng biết ơn và sự kính trọng của người dân đối với vị anh hùng đã góp phần dựng xây và bảo vệ quê hương.

Năm 1817, ông được vua Thành Thái phong làm Bản thổ Thành Hoàng chi thần vào ngày 10-6, được tôn vinh là Thượng Đẳng Tôn thần. Điều này được thể hiện rõ nét trong kiến trúc đình, với hai câu đối bằng chữ Hán được khắc trang trọng.

Binh Lồi, vị tướng tài ba, hy sinh vì nước nhà.

Thần phong bản thổ, làm thành hoàng hiển linh.

Cách làng về phía Tây khoảng 20m, một lăng miếu được xây dựng công phu và chu đáo để thờ Thành hoàng Phạm Bá Quý.

Cách đình làng về phía đông 1.200m, nhân dân địa phương lập nên khu miếu Tam Toà, hay còn gọi là Tam toà tứ miếu, gồm 4 ngôi miếu uy nghi. Mỗi ngôi miếu đều mang kiến trúc độc đáo với ba toà giống nhau, hoa văn đắp nổi tinh xảo, uốn lượn mềm mại, thể hiện một sự thống nhất về nghệ thuật. Gần hai thế kỷ đã trôi qua, các đường nét chạm trổ vẫn giữ nguyên nét đẹp tinh tế trên vùng đất giàu truyền thống lịch sử. Bốn ngôi miếu thờ các vị anh hùng: Nam Hán Lang Lai, Tả phụ thiền tướng công Nguyễn Hữu Hiền, Thân phụ các tả phụ thiền quận công và Tứ vị thần nông. Những vị tướng tài ba này có công trấn giữ biên cương, khai khẩn đất đai, xây dựng và bảo vệ quê hương, được các triều vua sắc phong, ghi danh vào sử sách.

Di tích lịch sử đình Phù Trịch không chỉ là nơi thờ tự các vị tổ khai cơ lập nghiệp, những vị có công đức được dân làng tôn kính, mà còn là minh chứng sống động cho những trang sử hào hùng của dân tộc. Đình gắn liền với các sự kiện lịch sử quan trọng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Nổi bật nhất là chiến thắng vang dội trong trận mở màn chiến dịch năm 1947, khiến quân Pháp thất bại tháo lui. Tiếp nối là trận Bạch Đằng 2 lừng danh – chiến thắng Phù Trịch La Hà vào mùa xuân năm 1950, ghi dấu ấn lịch sử với chiến công chói lọi, máu xương quân thù nhuộm đỏ dòng sông, góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bến đò ngang Phù Trịch là huyết mạch giao thông trọng yếu, nối liền chiến trường và hậu phương. Đình Phù Trịch trở thành nơi tập kết quân, cất dấu hàng hóa quan trọng, là mục tiêu bị địch tập trung đánh phá dữ dội. Hàng ngàn quả bom đạn được ném xuống, hòng cắt đứt mạch máu giao thông đường bộ, đường thủy. Đến năm 1967, 1968, đế quốc Mỹ dội bom xuống nhà thương, trường học, đình, chùa, miếu… Đình Phù Trịch, với phần đình tiền bị đánh sập, trở thành minh chứng cho tội ác chiến tranh tàn bạo của kẻ thù.

Đình Phù Trịch và làng Phù Trịch đã thể hiện tinh thần yêu nước, kiên cường trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cách mạng giải phóng dân tộc.

Đình làng Phù Trịch không chỉ là nơi hội họp, diễn ra các hoạt động văn hóa – văn nghệ mà còn là nơi lưu giữ những phong tục, tập quán tốt đẹp, là hiện thân của tình đoàn kết cộng đồng.

Hàng năm, vào ngày 6 tháng giêng, ngày giỗ của tướng công Phạm Bá Quý, người dân địa phương tổ chức ngày hội truyền thống chung của làng. Lễ hội thu hút đông đảo người dân từ khắp nơi về tham dự. Theo truyền thống, các cụ cao niên của làng rước lư hương thành hoàng của làng vào Đình để làm lễ và dâng hương cúng tế.

Kết thúc phần lễ dâng hương, bà con cùng ôn lại lịch sử hào hùng, tưởng nhớ công lao dựng nước và giữ nước, truyền tải tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc cho thế hệ mai sau.

Sân đình rộn ràng với những trò chơi dân gian truyền thống như đấu võ quyền roi, cướp cù, kéo co, chọi gà, đua thuyền, hát múa… Mỗi trò chơi là minh chứng cho sức mạnh và bản sắc văn hóa độc đáo của vùng đất.