Thành cổ Đồng Hới là một phần trong hệ thống di tích lịch sử quân sự của Đồng Hới, minh chứng cho cuộc chiến tranh Trịnh-Nguyễn.

Nằm trên tuyến đường huyết mạch Bắc-Nam, Đồng Hới (Quảng Bình) từng là điểm nóng của lịch sử, chứng kiến ​​những cuộc Nam tiến hào hùng và những trận chiến khốc liệt. Ngày nay, dấu ấn lịch sử ấy được lưu giữ trong Thành Cổ Đồng Hới, một công trình kiến trúc cổ kính rêu phong. Di sản lịch sử này đã trở thành điểm đến không thể thiếu trong hành trình khám phá Quảng Bình, thu hút du khách bởi vẻ đẹp trầm mặc, gợi nhớ về một thời hào hùng.

Giới thiệu thành cổ Đồng Hới

Thành cổ Đồng Hới, một minh chứng lịch sử oai hùng trong thời kỳ Trịnh-Nguyễn phân tranh, được xây dựng trên vùng đất chiến lược quan trọng của Quảng Bình. Nằm trên con đường thiên lý Bắc Nam, thành cổ có vị trí đắc địa, phía Đông giáp sông Nhật Lệ và cửa biển, vừa là nơi tiếp viện quân, vừa là tuyến phòng thủ kiên cố chặn đứng mọi cuộc tấn công bằng đường thủy của địch.

Bia di tích Thành Cổ Đồng Hới uy nghi trên đường Quang Trung, ghi dấu lịch sử hào hùng của vùng đất Quảng Bình.

Nơi đây là chứng nhân lịch sử, ghi dấu sự thắng lợi của 9 đời chúa Nguyễn trong công cuộc Bắc tiến, kết thúc 200 năm nội chiến. Đồng thời, nơi đây còn vang vọng những chiến công oai hùng của quân và dân Quảng Bình trong hai cuộc kháng chiến giành độc lập, thống nhất đất nước.

Hình thành và phát triển Thành cổ Đồng Hới

Thành cổ Đồng Hới, với tên chữ là Định Bắc Trường Thành, là chốt phòng thủ quan trọng trên tuyến đường xuyên Việt. Nằm gần bờ biển Nhật Lệ, cách cửa sông khoảng 1,5km, thành cổ có sông Nhật Lệ ở phía Đông và rừng núi ở phía Tây, tạo thành một vị trí chiến lược độc đáo.

Thành cổ gần sông Nhật Lệ

Thành cổ Đồng Hới, được khởi công xây dựng vào năm 1812 dưới thời vua Gia Long, là minh chứng cho lịch sử hào hùng của vùng đất này. Trên nền móng của luỹ Trấn Ninh (1631) do chúa Nguyễn Phúc Nguyên cho xây dựng và đồn Động Hải (1774) – những dấu ấn của cuộc chiến tranh Đàng Trong – Đàng Ngoài, thành cổ Đồng Hới được tạo nên, trở thành biểu tượng vững chãi cho sự phát triển của vùng đất Quảng Bình.

Thành Cổ Đồng Hới, hùng vĩ và cổ kính, hiện ra trọn vẹn trong khung cảnh thơ mộng từ trên cao.

Ban đầu được đắp bằng đất, thành lũy Quảng Trị sau được vua Minh Mạng cho xây dựng lại bằng gạch vào năm 1824. Theo kiến trúc “vô băng”, thành mang dáng dấp quân sự, hình mũi khế với 4 múi lớn và 4 múi nhỏ theo hướng tây nam-đông bắc và tây bắc-đông nam. Với chu vi 465 trượng (khoảng 1.860m), cao 1 trượng (khoảng 4m), mặt thành rộng 1,35m, móng dày 2m, thành quay về hướng tây. Đặc biệt, vữa xây dựng thành được trộn từ mật mía với cát, tạo nên nét độc đáo riêng.

Thành Đồng Hới, một bức trường thành vững chãi chống giặc ngoại xâm, chỉ có ba cổng lớn hướng bắc, nam và đông, thiếu vắng cổng tây. Theo sử sách, công trình này, một biểu tượng cho tinh thần bảo vệ đất nước, chỉ cần ba cửa để đảm bảo an ninh. Trên mỗi cổng, vọng canh 8 mái uy nghi, kết hợp với lối vào xây theo kiểu tam quan thông ra ngoài bằng chiếc cầu gạch vòm cuốn bắc qua hào nước, tạo nên một kiến trúc độc đáo và vững chắc.

Cổng Đông Thành Cổ Đồng Hới được phục dựng, tái hiện kiến trúc xưa, mang đến cho du khách cái nhìn về lịch sử hào hùng của thành phố.

Định Bắc Trường thành, vốn là lũy Trấn Ninh, được xây dựng ngoài thành, cách chân thành khoảng 5-6m. Nó có hào rộng 7 trượng (28m) và mặt ngoài đắp đất phụ thêm 3 trượng. Thành được xây bằng gạch nung cao cấp, không tô trát, vữa được trộn từ mật mía và cát. Gạch xây thành có hai loại: gạch vồ lớn (0,3 x 0,3 x 0,06m) và gạch vồ nhỏ (0,28 x 0,14 x 0,06m). Năm Nhâm Dần 1842, vua Thiệu Trị trên đường đi tuần du ra Bắc đã đổi tên lũy Trấn Ninh thành Định Bắc Trường thành và cho tu sửa lại.

Bức tường kiên cố được xây dựng từ gạch nung chắc chắn.

Thành cổ Đồng Hới – chứng nhân lịch sử hào hùng của các cuộc chiến tranh.

Năm 1885, khi thực dân Pháp tiến đánh miền Trung, thành cổ Đồng Hới trở thành điểm phòng thủ quan trọng của quân triều Nguyễn. Sau cuộc tấn công dữ dội vào ngày 19/7/1885, thành Đồng Hới thất thủ và rơi vào tay Pháp.

Bùng nổ phong trào Cần Vương, quân và dân Quảng Bình dưới sự chỉ huy của Nguyễn Phạm Tuân đã dũng cảm chống Pháp. Ba lần đột nhập thành Đồng Hới vào tháng 1, 6, 8 năm 1886, nghĩa quân đã tấn công đồn Pháp, gây thiệt hại đáng kể cho quân thù.

Hào nước bao quanh Thành

Thành Đồng Hới, suốt chiều dài lịch sử, là nơi hội tụ tinh thần yêu nước của bao thế hệ. Từ cuộc kháng chiến chống Pháp, thành là điểm hẹn của những con người anh dũng, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc. Biến cố lịch sử đã khiến phần lớn kiến trúc thành bị tàn phá trong thời kỳ Pháp thuộc. Đến cuộc kháng chiến chống Mỹ, đế quốc Mỹ với dã tâm san phẳng, hủy diệt, biến Đồng Hới về thời kỳ đồ đá, đã trút xuống thành cổ hàng vạn tấn bom đạn, nhằm ngăn chặn sự chi viện từ hậu phương miền Bắc vào chiến trường miền Nam.

Mưa bom bão đạn không thể khuất phục lòng dũng cảm của những người con Quảng Bình. Mẹ Suốt bất chấp hiểm nguy chèo đò đưa bộ đội qua sông, em bé Bảo Ninh gan dạ tiếp đạn, các cụ lão quân Đức Ninh bắn cháy máy bay Mỹ… Hình ảnh ấy, cùng bao chiến công oai hùng khác, đã góp phần tô thắm truyền thống cách mạng hào hùng của Quảng Bình, ghi dấu ấn bất tử trong lịch sử dân tộc.

Thành cổ Đồng Hới – nơi ghi dấu những mất mát, những kỳ tích của quân và dân thành phố. Nơi đây trở thành biểu tượng thiêng liêng, máu thịt, lưu giữ ký ức lịch sử. Thành cổ là nhân chứng hùng hồn, truyền tải thông điệp yêu chuộng hòa bình muôn đời.

Thành cổ Đồng Hới ngày nay

Thành cổ Đồng Hới, một di tích lịch sử quan trọng, hiện nay nằm ngay trung tâm thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng Bình, trên trục đường Quang Trung, phường Đồng Hải.

Dấu tích của thành cổ Đồng Hới nay chỉ còn lại 1.087m với 15 đoạn tường thành hình răng khế dích dắc. Đoạn thành phía nam còn lại 2/3, tương đối nguyên vẹn. Phía đông, 3 cổng thành và 2 cầu vẫn còn đó, trong khi bắc thành đã sụp hoàn toàn. Nhìn từ trên bản đồ, hào nước bao quanh thành theo kiến trúc cổ vẫn hiện rõ. Dù bị tàn phá nặng nề bởi hai cuộc chiến tranh, thành cổ Đồng Hới vẫn giữ được những yếu tố gốc cần thiết, là minh chứng cho lịch sử hào hùng của vùng đất này.

Tường thành vẫn giữ nguyên dáng vẻ uy nghi, gần như chưa hề bị thời gian bào mòn.

Là nhân chứng lịch sử, thành Đồng Hới ghi dấu ấn oai hùng của người dân Đồng Hới – Quảng Bình và cả nước trong cuộc đấu tranh bảo vệ đất nước. Dù không còn nguyên vẹn, thành Đồng Hới vẫn là minh chứng bất diệt cho tinh thần kiên cường, bất khuất của dân tộc, góp phần tô thắm trang sử hào hùng của đất Việt.

Tường hào là minh chứng duy nhất còn sót lại của một thành trì từng sừng sững.

Thành Đồng Hới, được công nhận là Di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia từ năm 1992, là minh chứng hùng hồn cho lịch sử hào hùng của Quảng Bình. Sau quá trình trùng tu, phục dựng kỹ lưỡng bằng gạch, thành Đồng Hới hiện nay khoác lên mình diện mạo cổ kính, với những con đường lát gạch, tiểu cảnh hoa lá rực rỡ và hệ thống chiếu sáng hiện đại. Du khách khi đặt chân đến đây sẽ được hòa mình vào không gian lịch sử, như được quay ngược thời gian về quá khứ, để cảm nhận sâu sắc hơn về những giá trị văn hóa truyền thống của vùng đất Quảng Bình.

Con đường lát gạch rải rác, tạo điều kiện thuận lợi cho du khách khám phá.

Quảng Bình, mảnh đất hoa hồng thơ mộng, không chỉ níu chân du khách bởi vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên mà còn ẩn chứa những câu chuyện lịch sử hào hùng. Đến Đồng Hới, bạn sẽ được lạc vào khung cảnh nên thơ của Biển Nhật Lệ, Biển Bảo Ninh, Cồn Cát Quang Phú, hay trầm mình trong dòng chảy lịch sử tại Thành Đồng Hới, Quảng Bình Quan, Nhà Thờ Tam Tòa. Nơi đây, từng con sóng vỗ, từng ngọn gió đều mang theo hơi thở của quá khứ, hòa quyện cùng vẻ đẹp hiện đại, tạo nên một bức tranh sống động, đầy mê hoặc.