Chùa Phổ Minh được Hòa thượng Phổ Minh sáng lập năm 1920, tọa lạc tại thôn Đức Trường, phường Đức Ninh Đông, thành phố Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình).
Quảng Bình, với những di sản lịch sử, văn hóa, thắng cảnh và công trình tâm linh độc đáo, sở hữu nhiều điểm du lịch hấp dẫn. Trong số đó, các ngôi chùa không chỉ là trung tâm tín ngưỡng mà còn là điểm đến văn hóa thu hút du khách. Nổi bật trong số các ngôi chùa tại Quảng Bình là Chùa Phổ Minh ở thành phố Đồng Hới, từng là trung tâm Phật học danh tiếng của tỉnh, góp phần tô điểm cho bức tranh du lịch đa sắc màu của mảnh đất này.
Cổng chùa
Đôi nét về Chùa Phổ Minh
Chùa Phổ Minh, tọa lạc tại thôn Đức Trường, phường Đức Ninh Đông, thành phố Đồng Hới, Quảng Bình, được Hòa thượng Phổ Minh sáng lập vào năm 1920 trên vùng đất Tiền hướng Mâu Sơn. Ngôi chùa này là nơi khai sinh của nhiều bậc cao tăng đạo hạnh, đóng góp quan trọng cho sự phát triển của Phật giáo Việt Nam nói chung và Phật giáo Quảng Bình nói riêng trong những thập niên 50 – 60 của thế kỷ XX. Đặc biệt, chùa còn lưu giữ 14 pho tượng Phật cổ của Tổ đình Sắc tứ Minh Đức – một ngôi cổ tự được thành lập từ đầu thế kỷ XVII bởi 12 dòng họ làng Đức Phổ, nhưng nay đã không còn.
Chùa Phổ Minh
Hòa thượng Phổ Minh
Hòa thượng Đặng Giới, pháp danh Hồng Tuyên, tự Chánh Giáo, hiệu Từ Thông, sinh năm Đinh Hợi (1889) tại làng Đức Phổ, xã Đức Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. Xuất thân từ một gia đình nhiều đời theo đạo Phật, ngài được bà con Phật tử làng Đất Phổ thân thương gọi là thầy Đặng Giới hoặc Hòa thượng Phổ Minh.
Hòa thượng mồ côi từ thuở bé, lên mười tuổi được người chú đưa vào kinh đô Huế học đạo tại Tổ đình Quốc Ân. Ngôi quốc tự do Tổ sư Nguyên Thiều sáng lập này hiện lưu giữ bức hoành phi “Thu Nguyệt Viên Tịnh” (Trăng thu vằng vặc) do chùa Phổ Minh tặng.
Sau 12 năm miệt mài nghiên cứu kinh điển tại kinh đô, Hòa thượng trở về quê hương với tâm nguyện hoằng dương Phật pháp. Năm 1920, ông khởi dựng chùa Phổ Minh, tạo nên một nơi tu học cho Phật tử địa phương. Từ những năm 1928 – 1930, Hòa thượng không chỉ chăm lo giáo hóa đồ chúng, thu nhận đệ tử, mà còn quyết tâm chấn hưng Phật giáo Quảng Bình. Ông chấn chỉnh hàng ngũ Tăng già và tín đồ, đặc biệt chú trọng đào tạo Tăng tài. Nhiều vị tăng sĩ trẻ được gửi vào Huế học tại Phật đường Báo Quốc. Hòa thượng cũng quy y và truyền giới cho hàng nghìn Tăng, tín đồ khắp nơi trong tỉnh, nhất là tại huyện Lệ Thủy. Nỗ lực của ông đã mang lại những chuyển biến mạnh mẽ cho Phật giáo Quảng Bình: Hội quán Tỉnh hội Phật giáo được thành lập, Sơn môn Tăng già ra đời, chùa và tịnh thất mọc lên khắp nơi.
Tháp lưu niệm của hòa thượng Phổ Minh, một công trình tôn nghiêm.
Năm 1951, Hòa thượng cùng Chi hội Phật giáo và Hội Phật học Quảng Bình đã biến chùa Phổ Minh thành trung tâm Phật học của tỉnh. Nơi đây đào tạo Tăng sĩ từ sơ cấp đến trung cấp, phục vụ nhu cầu tu học của các huyện Lệ Thủy, Quảng Ninh, Bố Trạch và thành phố Đồng Hới ngày nay. Từ năm 1957, Hòa thượng thường xuyên tổ chức an cư kiết hạ tại chùa, giúp Tăng chúng trau dồi giới hạnh, tuân thủ thanh quy, góp phần đưa nếp sinh hoạt của Tăng già vào khuôn khổ ổn định.
Hòa thượng không chỉ là người tận tụy với Phật sự, hoằng dương Chánh pháp mà còn là một tấm gương sáng về tinh thần yêu nước, tích cực tham gia các phong trào xã hội. Ngài từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong cả Phật giáo và xã hội, là Ủy viên Trung ương Hội Phật giáo Thống nhất Việt Nam, Chi hội trưởng Chi hội Phật giáo Thống nhất tỉnh Quảng Bình, đại biểu Hội đồng Nhân dân tỉnh Quảng Bình. Đặc biệt, lòng vị tha và tinh thần tu dưỡng của ngài được thể hiện rõ nét qua việc được suy tôn làm Đường đầu Hòa thượng tại một Giới đàn lớn được tổ chức trên quê hương Quảng Bình, điều được ghi lại trong long vị thờ ngài tại chùa Phổ Minh.
Hòa thượng Phổ Minh viên tịch ngày 3 tháng 3 năm 1968, thọ 73 tuổi. Bảo tháp của ngài được tôn trí tại khuôn viên chùa, nơi lưu giữ dấu ấn của một đời tu hành.
Hòa thượng Thích Trí Quang
Hòa thượng Trí Quang, vị cao tăng lỗi lạc, đã xuất gia tại chùa Phổ Minh vào giờ Giao thừa năm Bính Tý (1936), trùng với ngày vía Đức Di Lặc. Ngài được Hòa thượng Thích Hồng Tuyên, vị Bổn sư đáng kính, dìu dắt trên con đường tu hành. Trong Tiểu truyện tự ghi, Ngài cho biết, năm 1943, Hòa thượng Thích Hồng Tuyên đã cử Ngài làm trụ trì chùa Phổ Minh. Năm Bính Tuất (1946), vào giờ Giao thừa, ngày vía Đức Di Lặc, Ngài được Hòa thượng Bổn sư truyền thọ Tỷ kheo giới và đắc pháp với hiệu Thiền Minh. Một năm sau, năm Đinh Hợi (1947), Ngài được truyền thọ Bồ tát giới, tiếp tục hành trình giác ngộ và phục vụ chúng sinh.
Trưởng lão Hòa thượng Thích Trí Quang, bậc chân tu đạo hạnh, viên tịch vào lúc 21g45 ngày 08/11/2019 tại Tổ đình Từ Đàm, Huế. Ngài trụ thế 97 năm, 72 Hạ lạp, là vị cao tăng thạc đức, nhà Phật học lỗi lạc. Với trí tuệ uyên thâm, Hòa thượng đã để lại nhiều tác phẩm giá trị, góp phần làm giàu kho tàng kinh điển và văn học Phật giáo Việt Nam.
Lịch sử trùng tu Chùa Phổ Minh
Chùa Phổ Minh được khởi dựng vào năm 1920, ban đầu chỉ là một ngôi thảo am nhỏ thờ Phật. Nữ tín chủ Cửu Khanh và Phật tử làng Đức Phổ phát tâm cúng dường tịnh tài theo nguyện vọng của Hòa thượng Phổ Minh, biến nơi đây thành điểm tu tập cho Phật tử trong làng. Sau ba năm, năm 1923, chùa được sửa sang lại, nhưng vẫn giữ nguyên kết cấu bằng tre nứa lá.
Đến năm Mậu Thìn (1928), với duyên lành hội tụ, chùa được tôn tạo khang trang hơn, gồm một gian hai chái xây bằng gạch, lợp ngói. Vườn cây cổ thụ được bao bọc bởi tường quách, tạo nên khung cảnh uy nghi. Chùa Phổ Minh lúc này đã trở thành một ngôi phạm vũ tráng lệ, đáp ứng nhu cầu tâm linh của Phật tử địa phương. Năm 1938, triều đình nhà Nguyễn ban sắc phong cho chùa danh hiệu “Sắc tứ Phổ Minh tự”, khẳng định vị thế và giá trị của ngôi chùa.
Bên trong chánh điện
Từ năm 1948 đến 1952, Phong trào Chấn hưng Phật giáo tại Quảng Bình đạt đỉnh cao, đưa chùa Phổ Minh trở thành trụ sở của Chi hội Phật giáo và Hội Phật học tỉnh. Được sự chung tay của Chi hội Phật giáo, Hội Phật học và Hòa thượng Phổ Minh, chùa được trùng tu quy mô hơn, với 3 gian chính rộng lớn, hai bên là nhà Tăng và nhà thiền khang trang. Từ đó, chùa Phổ Minh trở thành trung tâm Phật giáo uy tín của Quảng Bình, tỏa sáng tinh thần Phật giáo và trở thành điểm tựa tinh thần cho người dân địa phương.
Bức tượng Phật uy nghi giữa khung cảnh thanh tịnh của ngôi chùa.
Năm 1968, giữa bão lửa chiến tranh tàn khốc, ngôi chùa cổ kính bị bom đạn Mỹ san bằng, chỉ còn lại nền móng hoang tàn. Hai năm sau, khi Hòa thượng Phổ Minh đã viên tịch, lòng thành kính của Phật tử và sự cho phép của chính quyền địa phương đã giúp ngôi chùa được dựng lại. Tuy nhiên, trong cảnh cơ cực thiếu thốn, chùa chỉ là một công trình tạm bợ, được xây dựng từ những vật liệu thô sơ. Nơi đây trở thành điểm tựa tinh thần, là nơi thờ tự và sinh hoạt tín ngưỡng cho Tăng chúng và Phật tử trong vùng.
Ngôi chùa Cổ – một thời là trung tâm Phật giáo nổi tiếng của Quảng Bình – đã trải qua hơn hai thập kỷ từ lần dựng tạm ấy. Đến đầu những năm 2000, cảnh hoang tàn của chùa khiến lòng người chạnh lòng. Trước thực trạng đó, vào năm 2004-2005, tín đồ Phật tử tại địa phương, đặc biệt là ở các phường Hải Đình, Đồng Phú thuộc thành phố Đồng Hới, cùng với những người con Phật xa quê đã chung tay góp sức, lên kế hoạch đại trùng tu Tổ đình. Lễ đặt đá đại trùng tu Tổ đình Phổ Minh chính thức được khởi công vào ngày 21 tháng 5 năm Bính Tuất (2006). Sau hơn 6 tháng thi công, công trình hoàn tất và được khánh thành vào ngày 26 tháng 1 năm 2007. Chùa được kiến trúc theo lối chùa Tổ truyền thống ở miền Trung, với tiền Phật hậu Tổ, hai bên tiền đường là lầu chuông, lầu trống, trước có tam quan. Trong khuôn viên chùa có tháp Tổ, nơi thờ Hòa thượng Phổ Minh. Bảo tháp cao 5m, gồm 3 tầng với kiến trúc đẹp, được xây lại trong dịp đại trùng tu này.
Chùa Phổ Minh, ngôi chùa mang đậm dấu ấn lịch sử, hiện lưu giữ những câu đối xưa từ các lần trùng tu trước đây, cùng với đại hồng chung và trống lớn được hiến cúng bởi các vị cao tăng và Phật tử. Nơi đây không chỉ tôn vinh những pho tượng Phật mới như Phật Thích Ca, Phật A Di Đà, Bồ tát Quán Thế Âm và Hộ Pháp… mà còn lưu giữ 14 pho tượng Phật cổ, là di sản quý giá của chùa Minh Đức – ngôi cổ tự được xây dựng từ đầu thế kỷ XVII bởi thập nhị tôn tập làng Đức Phổ. Theo gia phả của họ Trần, họ Đặng và Dư địa chí làng Đức Phổ, chùa Minh Đức từng là quần thể kiến trúc đồ sộ với 3 tòa nhà gỗ lim, gõ, bao gồm chánh điện 3 gian 2 chái, lầu chuông, lầu trống và tam quan. Chùa từng tôn trí đến 30 tượng Phật, nhưng trải qua chiến tranh, chỉ còn lại nền móng. Những pho tượng cổ quý giá được bà con Phật tử thỉnh về chùa Phổ Minh, tiếp tục giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa, tâm linh của ngôi chùa cổ kính này.
Đại hồng chung
Tổ đường chùa Phổ Minh hiện lưu giữ 5 ngôi long vị, mỗi vị đều ghi dấu một câu chuyện lịch sử. Hai long vị đầu tiên thuộc về Hòa thượng Đắc Ân và Đắc Quang, hai anh em ruột dòng họ Đặng, thuộc nhánh thứ 6 của làng Đức Phổ xưa. Cả hai vị đều là bậc cao tăng, với Hòa thượng Đắc Ân từng giữ chức vụ trụ trì Quốc tự Thiên Mụ và trùng hưng Tổ đình Quốc Ân ở Huế, còn Hòa thượng Đắc Quang cũng có thời gian trùng hưng Tổ đình Quốc Ân. Long vị thứ ba là của Tổ sư Từ Niệm, vị trụ trì Tổ đình Sắc tứ Minh Đức của làng Đức Phổ xưa. Long vị thứ tư dành riêng để thờ 5 vị Hòa thượng trụ trì chùa Linh Quang, làng Đồng Hải (nay thuộc phường Hải Đình, thành phố Đồng Hới). Cuối cùng, long vị của Hòa thượng Phổ Minh, vị trụ trì hiện tại của chùa, cũng được lưu giữ tại Tổ đường, góp phần tôn vinh lịch sử và giá trị văn hóa của ngôi chùa.
Sau trùng tu, chùa Phổ Minh uy nghi tọa lạc giữa lòng thành phố Đồng Hới, như một đóa sen tỏa hương, đáp ứng niềm mong mỏi của Phật tử Quảng Bình. Ngôi phạm vũ này từng là điểm dừng chân của Phật hoàng Trần Nhân Tông khi ông lập am Trì Kiến trên hành trình về phương Nam.
Nguồn: tapchivanhoaphatgiao